MGA IMPLIKASYON ALANG SA KALINAW UG KALAMBO-AN

Akong nakita nga ang pagtukod og kalinaw taliwala sa kabus nga kahimtang sa mga Lumad dili sayon. Kini, tungod kay bisan sa ilang kabus nga kahimtang, ang realidad sa Lumadnong kultura makuti kaayo. Adunay mga importante nga aspeto nga angay tan-awon ug tuki-on. Ang pagpahimulos nga ilang natagamtam wala lamang nakapa-apekto sa ilang panginabuhi-an, kon dili sa ila usab nga kultura nga maoy nagahatag kanila dignidad sa ilang kaugalingon o pagka-kinsa isip Lumad. Mao nga sa proseso sa pagmugna og kultura sa kalinaw, importante kaayo ang pag-respeto ug pag-ila sa gawasnong katungod sa pagsalmot sa ilang kaugalingon diha sa tanang aspeto sa proseso sa ilang kinabuhi.

Sa ngadto-ngadto, akong nasinati nga dili kaayo epektibo ang paghatag kanila og gabayan sa pagmugna og kalinaw gikan sa taas. Gawas nga dili kini epektibo, ang maong proseso makadugang lamang og duso kanila ngadto sa kultura sa kahilom. Ang proseso sa kalinaw mas malungtaron kon kini magagikan gayod kanila ug haom sa ilang kaugalingong kultura.

Ang kultura maoy konkreto nga pagpadayag sa espiritu sa tawhanon nga katilingban. Busa ang espiritu sa Lumad nga nangita og kalinaw sa ilang katilingban mapadayag ug mamugna lamang nila kini sulod ug pinaagi sa ilang Lumadnong kultura. Alang kanako, dako ang implikasyon niini sa mga paningkamot ug pamaagi sa proseso sa pag-mugna og kultura sa kalinaw. Nagapasabot kini og usa ka pangkinatibuk-an ug komprehensibo nga proseso, labi na sa mga Lumad. Kini, tungod kay lawom ang panaglambigitanay sa mga nagkalain-lain nga elemento sa ilang kulturanhong kinabuhi. Mao nga bisan diha sa pamaagi sa paglihok, kinahanglan gayod ang kanunay nga pagtamod sa makuti nga dula sa nagalina-in-lain nga elemento sa Lumadnon nga kultura.


(English Translation)

I have realized that peace-building in the midst of the poverty stricken condition of the Lumads is not easy. This is because, aside from their poverty, the reality of their culture is very complex. There are elements in their culture that need to be analyzed and understood. The exploitation that they have suffered did not only affect their livelihood, but also their culture which gives them dignity and identity as Lumads. That is why in the process of shaping the culture of peace, it is very important to respect and to recognize their human rights to participate in all dimensions of their life.

Later on, I realized that giving them guidelines for peace-building from above is not very effective. Such process only re-enforces the culture of silence. A peace process is only lasting if the very process is really coming from them and appropriate to their culture.

Culture is the concrete manifestation of the human spirit of the community. That is why the spirit of the Lumads, which is seeking for peace in their community, can only be manifested in and through their own indigenous culture. I believe that there is a big implication on this in our effort and approach to the culture of peace. This means a total and comprehensive process, especially among the Lumads. This is because there is a profound inter-connectedness of the elements of their cultural life. That is why even in our ways of doing, there is real need to constantly pay attention to the complex dynamics of the elements of the indigenous culture.