MGA IMPLIKASYON ALANG SA KALINAW UG KALAMBO-AN

Akong nakita nga ang pagtukod og kalinaw taliwala sa kabus nga kahimtang sa mga Lumad dili sayon. Kini, tungod kay bisan sa ilang kabus nga kahimtang, ang realidad sa Lumadnong kultura makuti kaayo. Adunay mga importante nga aspeto nga angay tan-awon ug tuki-on. Ang pagpahimulos nga ilang natagamtam wala lamang nakapa-apekto sa ilang panginabuhi-an, kon dili sa ila usab nga kultura nga maoy nagahatag kanila dignidad sa ilang kaugalingon o pagka-kinsa isip Lumad. Mao nga sa proseso sa pagmugna og kultura sa kalinaw, importante kaayo ang pag-respeto ug pag-ila sa gawasnong katungod sa pagsalmot sa ilang kaugalingon diha sa tanang aspeto sa proseso sa ilang kinabuhi.

Sa ngadto-ngadto, akong nasinati nga dili kaayo epektibo ang paghatag kanila og gabayan sa pagmugna og kalinaw gikan sa taas. Gawas nga dili kini epektibo, ang maong proseso makadugang lamang og duso kanila ngadto sa kultura sa kahilom. Ang proseso sa kalinaw mas malungtaron kon kini magagikan gayod kanila ug haom sa ilang kaugalingong kultura.

Ang kultura maoy konkreto nga pagpadayag sa espiritu sa tawhanon nga katilingban. Busa ang espiritu sa Lumad nga nangita og kalinaw sa ilang katilingban mapadayag ug mamugna lamang nila kini sulod ug pinaagi sa ilang Lumadnong kultura. Alang kanako, dako ang implikasyon niini sa mga paningkamot ug pamaagi sa proseso sa pag-mugna og kultura sa kalinaw. Nagapasabot kini og usa ka pangkinatibuk-an ug komprehensibo nga proseso, labi na sa mga Lumad. Kini, tungod kay lawom ang panaglambigitanay sa mga nagkalain-lain nga elemento sa ilang kulturanhong kinabuhi. Mao nga bisan diha sa pamaagi sa paglihok, kinahanglan gayod ang kanunay nga pagtamod sa makuti nga dula sa nagalina-in-lain nga elemento sa Lumadnon nga kultura.


(English Translation)

I have realized that peace-building in the midst of the poverty stricken condition of the Lumads is not easy. This is because, aside from their poverty, the reality of their culture is very complex. There are elements in their culture that need to be analyzed and understood. The exploitation that they have suffered did not only affect their livelihood, but also their culture which gives them dignity and identity as Lumads. That is why in the process of shaping the culture of peace, it is very important to respect and to recognize their human rights to participate in all dimensions of their life.

Later on, I realized that giving them guidelines for peace-building from above is not very effective. Such process only re-enforces the culture of silence. A peace process is only lasting if the very process is really coming from them and appropriate to their culture.

Culture is the concrete manifestation of the human spirit of the community. That is why the spirit of the Lumads, which is seeking for peace in their community, can only be manifested in and through their own indigenous culture. I believe that there is a big implication on this in our effort and approach to the culture of peace. This means a total and comprehensive process, especially among the Lumads. This is because there is a profound inter-connectedness of the elements of their cultural life. That is why even in our ways of doing, there is real need to constantly pay attention to the complex dynamics of the elements of the indigenous culture.

ANG PAKIG-UBAN SA KINABUHI SA MGA LUMAD PADULONG SA HUSTISYA UG KALINAW

Ang akong diutay nga pakig-ambit usa ka mapaubsanon nga halad sa akong natun-an isip sa usa ka alagad sa katawhan. Kini pagtulon-an nga nahanungod sa proseso sa kabag-ohan nga nahitabo dili lamang sa kinabuhi sa mga katilingban sa Lumad nga akong gi-alagaran, kundili usab kabag-ohan sa akong panglantaw ug baruganan sa kinabuhi. Busa ang sabakan diin nahimugso ang akong sugilanon nagagikan sa paghilambigit sa akong kultura ug ang kultura sa mga Lumad padulong ngadto sa makanunayong pag-umol sa kultura sa kalinaw. Ug tungod usab kay ang akong kaugalingon inumol man sa akong kultura ug pagkig-hilambigit niini sa uban, mao nga ang akong sugilanon linatid susama og porma sa estorya sa kaugalingon.

Ang akong pagsalmot sa kinabuhi sa mga kabus nga katawhan sa probinsya sa South Cotabato, labi na gayod sa mga Lumad, nagsugod uban sa pagtukod niadtong 2 sa Hulyo/1990 sa Justice and Peace Desk, usa sa mga sanga sa Social Action Center (SAC) sa Dyosises sa Marbel. Ako ang gisangunan sa gimbuhaton sa pagdumala sa maong opisina. Gimugna kini sa simbahan isip pagtubag sa mga indibidwal nga problema sa mga biktima sa inhustisya sa han-ay sa mga kabus nga katawhan sa nagkalain-lain nga parokya. Sa mga kaso nga gisang-at sa among opisina, akong nakita nga ang kadaghanan sa mga indibidual nga kaso sama sa yuta ug uban pa, tipik ug kabahin lamang sa daku ug makasaysayanon nga panagbangi sa dili makiangayon nga gambalay nga nagapatigbabaw sa kinatibuk-an sa probinsya. Akong nakita nga bisan pa sa kayano sa kinabuhi sa katawhan, ang ilang mga problema, sama sa yuta, aduna kini koneksyon kanunay sa nagkali-lain nga aspeto sa ilang sosyo-kulturanhon nga kinabuhi. Mao nga ang mga paningkamot sa pagsulbad niini dili sayon, tungod sa iyang pagkamakuti. Akong nakita kini labi na gayod sa mga katilingban sa mga lumad nga maoy akong gihatagan og bug-at nga pagtagad sa akong pamalandong ug pagsugilon bahin niini. Nagsugod ang akong kasinatian sa mga lumad nga katawhan sa Agosto 1990. Ug dinhi sa Lob nakita ko ang naugdaw nga 3 balay nga, matod pa sa taho sa mga Lumad, gisunog sa mga armadong grupo nga sinuhulan sa Ansa Farm. Ug gisundan pa ang samang pangsunog sa mga balay didto sa Montil ug sa Lakag nga gihimo gihapon sa maong armadong grupo. Dinhi niining higayona akong nahibalo-an nga ang Ansa Farm usa ka ranso sa mga baka nga gipanag-iyahan sa usa ka langyaw nga negosyante. Diha sa akong pakigsugilon sa mga biktima sa pagpasunog akong natukian nga sila buot pahawaon sa yuta nga ilang giila nga yutang kabilin.

Akong natukian nga ang problema sa yuta adunay mas lawom nga gipasabot sa ilang kinabuhi isip Lumad. Ang problema sa yuta dili lamang problema nga legal, kon dili problema sa kinabuhi ug kamatayon sa ilang kultura isip Lumad. Alang kanila ang yuta dili lamang usa ka butang nga magamit aron mabuhi, kon dili kinabuhi gayod. Walay yuta, walay kinabuhi usab ang lumad. Mao nga, sa akong kasinatian sa ubay-ubay na nga panahon, akong nakita nga mas mainiton ug malungtaron kaayo nga makigbisog ang Lumad, kon itandi sa mga kabus nga anaa sa patag.

Ang akong pamaagi sa pagbasa ug pagtuki sa ilang kahimtang, ug ang pagpasayon sa pagtransporma sa mga problema sa mga Lumad, nagasukad sa pagtoo nga ang katilingban sa mga lumad maoy tigmugna sa ilang kaugalingong kultura/kasaysayan. Kini nagapasabot nga ang kaakuhan sa paghulagway sa ilang kahimtang, pagtuki sa ilang mga problema, ug pagtransporma niini aron mapatunhay ang kalinaw sa ilang katilingban anaa sa ilang mga kamot. Mao nga ang pagsulbad ug pagbag-o sa mga problema ug pag-umol sa kultura sa kalinaw nagagikan gayod sa ubos.


(English Translation)

The little story that I want to share is my humble gift of what I have learned as a servant of the people. What I have learned pertains to the transformative processes that happened not only in the life of Lumad communities, but also brought about radical changes of my view and stand point regarding life. So, the birthing of this little story emerged from the encounter between my own culture and the Lumad culture hoping to shape a culture of peace. And since I am nourished and shaped by my own culture and its relationship with others, the story about myself would be in the context of such relationship.

My involvement in the life of the poor in the province of South Cotabato, especially with the Lumads, started simultaneously with the creation of Justice and Peace Desk, a branch of the Social Action Center (SAC) in the Diocese of Marbel, in July 2, 1990. I was given the task to manage the office. This was created by the Church in order to address the many problems of individuals in the different parishes who have been victims of injustices. Among the many cases brought to the attention in our office, I noticed that most of the individual cases, which were land-related and others, were part of the larger and historical contradiction of the unjust structure that has prevailed in the whole province. I have seen that even how simple life might be among the people, their problems, like land, was always tied up to the socio-cultural life of the community. That is why attempts of solving them is not easy, because of its complexity. I have witnessed this especially among the communities of the Lumads which I would give more weight in my reflection and story. My experience with the Lumad started sometime in Agosto 1990. In Lob, I have witnessed 3 houses burned to ashes, which, according to reports of the Lumads, was done by an armed group allegedly hired by Ansa Farm. This burning of houses was followed by the same incident in Montil and Lakag allegedly done by the same armed group. It was during this time that I learned Ansa Farm as a ranch owned by a foreign businessman. In my conversation with the victims, I found out that the perpetrators would like to drive them out of their ancestral land.

I have come to realize that the problem of land had a deeper meaning in the life of Lumads. For them, land is not only a thing to be used, but it is life itself. If there is no land, there is no life for the Lumad. That is why, based on my experience for sometime already, I have noticed that the Lumads are passionate and sustaining in their struggle for land compared to the poor in the low lands.

My way of reading, understanding their situation, and facilitating the resolution of their problems are based on the belief that the Lumads must be the authors of their own culture and history. This means that the responsibility of picturing, analyzing their problem and transforming their situation towards a peaceful community should be in their hands. It is for this reason that any solution of problems and transformation towards a culture of peace must start from below.